EDAT (İLGEÇ)

Kendi başına bir anlamı olmayan, diğer söz ve söz öbekleriyle kullanıldığında anlam kazanan sözcüklerdir.

Kimi edatlar cümlede tek başına kullanılıyor olsa bile, anlamlı olması ancak cümle içinde kullanılmasına bağlıdır.

“İçin, kadar, göre, doğru, sonra, dolayı, beri, gibi, yalnız, ile…”

belli başlı edatlardır.

Edatlar, sözcük türü olarak bağlaçlara yakın olduğundan bazen onlarla karıştırılabilir.
Önce karışan edatlardan başlayarak önemli olanları inceleyelim.

Edat olarak cümlede değişik anlamlar verecek biçimde kullanılır. Daha çok kendinden önceki sözcüğe eklenerek “- le, – la” biçiminde görülür.

“Almanya’ya uçak ile gidecekmiş.”

cümlesinde araç bildirir.

“Yarın arkadaşlar ile balığa gideceğiz.”

cümlesinde birliktelik bildirir.

“Davranışının doğru olmadığını güzellikle anlat.”

cümlesinde durum bildirir.

Burada “ile”nin edat ve bağlaç oluşu arasındaki ayrımı da belirtelim.

Cümlede “ile” sözünün olduğu yere “ve” sözünü koyduğumuzda anlam bozukluğu oluyorsa “ile” edat; olmuyorsa bağlaçtır.

“Ben öykü ile şiiri çok severim.”

cümlesinde “ile” bağlaçtır. Çünkü bu cümlede “öykü – şiir” sözcüklerini birbirine bağlamıştır. Ayrıca bu cümlede “ile” yerine “ve” sözcüğü getirilebilir:

“Ben öykü ve şiiri çok severim.”

Ama;

“Ben yıllardır öykü ile uğraştım.”

cümlesinde “ile” sözcüğü yerine “ve” getiremeyiz:

“Ben yıllardır öykü ve uğraşırım.”

Görüldüğü gibi “ile” yerine “ve” getirilemiyor. Demek ki bu cümlede “ile” edattır.

Bunların dışındaki edatları cümlelerle gösterelim.

“Buz gibi limonatayı içiverdi.”

“Bu hediye etmek için mi aldın?”

“Aslında onun kadar çalışmadım.”

“Sabaha doğru eve varabildi.”

“Şimdiye dek hiçbir konuda başarılı olamadın.”

“O günden sonra Ayhan ile hiç görüşmedim.”

cümlelerindeki altı çizili sözcükler edattır.

Başlıca ilgeçler şunlardır:

gibi, sanki, göre, kadar, için, üzere, -e doğru, -e karşı, -e karşın, -e rağmen, -e değin, -e dek, -den dolayı, -den başka, ile, yalnız, ancak, sade, sadece, tek, bir, denli, değil…

Şimdi aşağıdaki cümlelerde, belli başlı ilgeçlerin, cümlelere ne gibi anlamlar kattığını görelim:

Gibi

Annem, melek gibi biriydi. (benzerlik)
Zil çaldığı gibi dışarı çıktık. (tezlik)
Birazdan fırtına çıkacak gibi. (tahmin, olasılık)

Sanki

Everest, sanki bir dev çadırdı. (benzerlik)
Babam, sanki seni dinler de! (inanmama)
Sanki birazdan yağmur yağacak. (tahmin, olasılık)

Göre

Kafama göre bir dost bulamadım. (uygunluk)
Sana göre hangimiz suçlu? (kanaat, görüş)
Bu sınav dünküne göre daha kolaymış. (karşılaştırma)

Kadar

Bu işi akşama kadar halletmeliyim. (zaman, süre)
Elmalar yumruğum kadardı. (benzerlik)
Durakta bir saat kadar bekledim. (yaklaşık)
Hiç kimseyi senin kadar sevmedim. (karşılaştırma)
Tilki kadar kurnaz bir adam. (derece, ölçü)

İçin

Ders çalışmak için kütüphaneye gitti. (amaç)
Senin için herkes iyi şeyler söylüyor. (hakkında)
Kardelen, benim için apayrı bir çiçekti. (görecelik)
Trafik sıkıştığı için geç kaldım. (neden-sonuç)
Bu hazırlıkları konuklar için yaptık. (aitlik)
Çocukları için her fedakârlığı yapardı. (uğruna, yoluna)

Üzere

Yarın getirmek üzere arabayı alabilirsin. (şartıyla)
Teşekkür etmek üzere sahneye çıktı. (amacıyla)
Anlaştığımız üzere yarın buluşuruz.   (şekilde, tarzda)
Uçağımız kalkmak üzereydi.  (zaman)

Doğru

Çocuklar sahile doğru yürüyorlar. (yön)
Akşama doğru buralar sakinleşir. (zaman)

Karşı

Güneşe karşı yavaş yavaş yürüyorduk. (yön)
Sabaha karşı köye vardık. (zaman)

Başka

Benden başka herkes maça gitmiş. (dışında, hariç)

Not: “Doğru, karşı, başka” sözcükleri, cümle içinde ilgeç dışında değişik görevler kazanabilir.

İnan bana, doğru söylüyorum. (belirteç)
Sence doğru tarafa mı gidiyoruz? (sıfat)
Sonunda doğruyu buldum. (ad)
 
Burası karşıdan, çok net gözüküyor. (ad)
Evimiz şehrin karşı yakasındaydı. (sıfat)
 
Sana başka, bana başka konuştu. (belirteç)
Bize başka bir adres verdiler. (sıfat)
Bunu başkasından duymuş. (adıl)

İle

Annemler uçakla gelecekmiş. (araç)
Elini bıçakla kesmiş.   (gereç)
Bahçede, arkadaşlarıyla oynuyor. (birliktelik)
Öğretmen, telaşla içeri girdi. (durum)
Ağaçların devrilmesiyle yol kapandı. (neden-sonuç) 

Not: “İle”, yerine “ve” getirilemiyorsa ilgeç; getirilebiliyorsa bağlaç olur.

Şiir ile romanı çok severim. (ile=ve  > bağlaç)
Gençken şiir ile çok ilgilendim.

Bu cümlelerin birincisinde “şiir ve roman” denilebildiği için “ile” bağlaçtır; ikincisinde “ile” yerine “ve” getirilemediği için “ile” ilgeçtir.

Yalnız, Sade, Sadece, Bir, Tek

Dünkü toplantıda yalnız sen yoktun.  (sadece)
Ben bu konuda sade ona inanırım. (yalnız)
Sadece dinlenmek istiyorum.  (yalnız)
Pikniğe bir o gelmemişti. (yalnız)
Tek sen misin sevdiğine kavuşamayan? (yalnız)

Not: “Yalnız” sözcüğü, yerine “ama” getirilebiliyorsa bağlaç olur.

Dün seni çok bekledim; yalnız sen gelmedin. (yalnız=ama > bağlaç)

Bu cümlede “yalnız” yerine “ama” getirilebildiği için “yalnız” sözcüğü bağlaçtır.

Not: “Yalnız, sade, sadece, bir, tek” sözcükleri, cümle içinde ilgeç dışında değişik görevler kazanabilir.

Dedem, yalnız bir insandı. (sıfat)
Sahilde, yalnız dolaşıyordu. (belirteç)
Sade bir görünümü vardı. (sıfat)
Sanatçı, çok sade yaşıyordu. (belirteç)
Onunla bir boydayız.  (sıfat)
Bir sen bir ben biliyoruz bunu. (bağlaç)
Olanları bana bir bir anlattı. (belirteç)
Çocuk, tek kelime konuşmadı. (sıfat)
Herkes gidince ben tek kaldım. (belirteç)

Ancak

Bizi oraya ancak sen götürebilirsin. (sadece)
Bu arabaya ancak on milyar veririm. (en çok)

Not: “Ancak” sözcüğü, cümle içinde değişik görevlerde kullanılabilir.

Çok çalıştım; ancak ödevimi bitiremedim. (ancak=ama > bağlaç)
Misafirler, akşama ancak gelebildiler. (belirteç)

Birinci cümlede, “ancak” sözcüğünün yerine “ama” getirilebildiği için “ancak” bağlaçtır. İkinci cümlede “ancak” eylemin yapılış zamanını belirttiği için belirteçtir.

Rağmen, Karşın, Denli, Değil, Dolayı

Bağırmama rağmen beni duymadı. (tersine olarak)
Fakirliğine karşın hep mutlu biriydi. (tersine olarak)
Seni ölünceye değin unutmayacağım. (zaman)
Yağmur geceye dek devam etti. (zaman)
Beni bu denli sevdiğini bilmiyordum. (derece)
Burası dediğin kadar güzel değil. (olumsuzluk)
Trafikten dolayı sınava geç kaldım. (neden-sonuç)

⇒EDATLAR KONU NOTLARI⇐

⇒ÇIKMIŞ EDAT (İLGEÇ) SORULARI⇐

Bilgi: Sitemiz, hukuka, yasalara, telif haklarına ve kişilik haklarına saygılı olmayı amaç edinmiştir. Sitemiz, 5651 sayılı yasada tanımlanan “yer sağlayıcı” olarak hizmet vermektedir. İlgili yasaya göre, site yönetiminin hukuka aykırı içerikleri kontrol etme yükümlülüğü yoktur. Bu sebeple, sitemiz “uyar ve kaldır” prensibini benimsemiştir. Telif hakkına konu olan eserlerin yasal olmayan bir biçimde paylaşıldığını ve yasal haklarının çiğnendiğini düşünen hak sahipleri veya meslek birlikleri, dilbilgisi25@gmail.com mail adresinden bize ulaşabilirler. Bizle iletişime geçilmesi halinde ilgili kanunlar ve yönetmelikler çerçevesinde en geç 1 (Bir) Hafta içerisinde size dönüş yapılıp gerekli bilgi verilecektir.