EK FİİL (EK EYLEM)

Mastar olarak bir anlamı olmayan, isim ve isim soylu sözcüklere gelerek onları cümlede yüklem olarak kullandıran ve çekimlenmiş fiillere gelerek bileşik çekimli fiiller oluşturan “imek” fiiline ek fiil denir.

Ek fiilin iki görevi vardır:

1)***Ek fiilin ikinci görevi birleşik zamanlı fiillerin oluşmasını sağlamaktır.

2)***Ek fiilin birinci görevi isim soylu sözcükleri yüklem yapmak.

1. Ekeylem, basit çekimli eylemlere gelerek onları bileşik çekimli yapar.

Bir eylem iki tane kip eki almaz, ikinci kip, eylemlere ekeylem sayesinde gelir. Basit çekimli eylemlerden sonra gelen ekeylem, hikâye, rivayet, şart bileşik çekimli eylemler meydana getirir.

Bu soruyu daha önce de çözmüştüm, (çöz – müş – tü – m)

Görüldüğü gibi, bu cümledeki “çöz-” eylemi, “-miş’li geçmiş zaman kipi” ekini aldıktan sonra, ekeylem sayesinde bir de “-di’li geçmiş zaman kipi” eki almıştır. Yani basit çekimli eylem, ekeylem sayesinde bileşik çekimli hale gelmiştir.

Konuşmada ve yazmada ekeylem (i-) genellikle düşer.

(çöz – müş – tü – m < çöz – müş i – di – m) 

Terliyken soğuk su içersen hastalanırsın.
Onlar, İstanbul’a haftaya gelecekmiş.

Bu cümlelerde de “içersen (içer isen), gelecekmiş (gelecek imiş)” eylemleri, iki kip eki alarak ekeylem sayesinde bileşik çekimli hale gelmiştir.

2. Ekeylem ad soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar.

Yüklemle ilgili olarak yaygın ve yanlış bir düşünce vardır. Yüklemin hep eylemden oluştuğu zannedilir. Bunun nedeni de, yüklemin mutlaka kip ve şahıs eki alarak yargı bildirmesidir. Hâlbuki kip ve şahıs ekini, ad soylu sözcükler de alabilir ve yargı bildirebilir. Bu da ekeylem (i-) sayesinde olur.

Mehmet, dün çok hastaydı.

Bu cümlenin yükleminin (hasta) eylem olmadığı görülüyor. Eylem olmayan bu yüklem, ekeylem sayesinde, eylemlere getirilen “-di’li geçmiş zaman kipi” ekini almıştır.

(hastaydı < hasta i – di)
hasta – i – di
ad   ek fiil  kip eki

Ek fiil, isim soylu sözcükleri yüklem yaparken dört kip ekinden yararlanır. Bu kip ekleri şunlardır:

  1. Görülen geçmiş zaman: -di          
  2. Duyulan geçmiş zaman: -miş                 
  3. Geniş zaman: -r
  4. Dilek şart kipi: -sa, -se                   ⇐İsimleri yüklem yapan ekler tıkla

Şimdi bunları kısaca görelim.

a) Bilinen geçmiş zaman (idi) : İsimlere (-idi) eki getirilerek yüklem yapılır. Özneyi oluş üzerinde gördüğünü anlatır.

Çalışkandım (çalışkan – i di – m)

Çalışkandın

Çalışkandı

Çalışkandık

Çalışkandınız

Çalışkandılar

“Metin çalışkandı.”

cümlesinde “çalışkan” sözcüğü ek fiilin görülen geçmiş zamanı ile yüklem olmuştur.

 

b) Öğrenilen geçmiş zaman (imiş) : Öznenin başkasından duyulan bir oluş içinde bulunduğunu gösterir.

Çalışkanmışım (çalışkan – i miş – ler)

Çalışkanmışsın

Çalışkanmış

Çalışkanmışız

Çalışkanmışsınız

Çalışkanmışlar

Bu da zamire, edata vs. eklenebilir.

“Metin çalışkanmış.”

cümlesinde “çalışkan” sözcüğü ek fiilin öğrenilen geçmiş zamanı ile yüklem olmuştur.

 

c) Şart kipi (ise) : İsimlere getirilen (-ise) eki cümleye koşul anlamı katar.

Çalışkansam (çalışkan – ise- m)

Çalışkansan

Çalışkansa

Çalışkansak

Çalışkansanız

Çalışkansalar

“Metin ya çok çalışkansa.”

cümlesinde “çalışkan” sözcüğü ek fiilin şart kipi ile yüklem olmuştur.

 

d) Geniş zaman : Bu zaman çekiminde ek fiil diğer çekimlerinde olduğu kadar belirgin değildir. Diğerleri, eklendiği sözcükten “idi”, “imiş”, “ise” diye ayrılabildiği hâlde, geniş zamanda ayrılmaz.

Çalışkan – ım

Çalışkan – sın

Çalışkan – dır

Çalışkan – ız

Çalışkan – sınız

Çalışkan – dırlar

“Metin daha çalışkandır.”

cümlesinde “çalışkan” sözcüğü ek fiilin geniş zamanı ile yüklem olmuştur.

 

Ek fiilin Olumsuzu

Ek fiilin Soru Şekli

⇒Fiil (Eylem) Konusuna dönmek için tıkla⇐

⇒Ek Fiil Çıkmış Sınav Soruları için tıkla⇐

Bilgi: Sitemiz, hukuka, yasalara, telif haklarına ve kişilik haklarına saygılı olmayı amaç edinmiştir. Sitemiz, 5651 sayılı yasada tanımlanan “yer sağlayıcı” olarak hizmet vermektedir. İlgili yasaya göre, site yönetiminin hukuka aykırı içerikleri kontrol etme yükümlülüğü yoktur. Bu sebeple, sitemiz “uyar ve kaldır” prensibini benimsemiştir. Telif hakkına konu olan eserlerin yasal olmayan bir biçimde paylaşıldığını ve yasal haklarının çiğnendiğini düşünen hak sahipleri veya meslek birlikleri, dilbilgisi25@gmail.com mail adresinden bize ulaşabilirler. Bizle iletişime geçilmesi halinde ilgili kanunlar ve yönetmelikler çerçevesinde en geç 1 (Bir) Hafta içerisinde size dönüş yapılıp gerekli bilgi verilecektir.