Fiillerde Anlam ( Zaman ) Kayması

Fiil çekimlerinde kullanılan kip ve zaman ekleri her zaman kendi anlamlarında kullanılmaz. Bu ekler birbirlerinin yerlerine de geçebilir. Bu durum sadece kip ekleriyle değil, cümlenin anlamıyla da ilgilidir.

Cümlede yüklemin çekimlendiği kip veya zamanla işin yapıldığı kip veya zamanın farklı olmasına anlam kayması denir.

“Babamlar geliyor.”

cümlesinde şimdiki zaman eki “-yor” kendi anlamında kullanılmıştır. Eylemlerin söylenme ve yapılma zamanı aynıdır.

“Babamlar yarın geliyor.”

cümlesinde ise “-yor” eki kullanılmış, fakat ek kendi anlamında değildir. Çünkü eylem “şu an” yapılmıyor, “sonra” yapılacak. O hâlde bu cümlede şimdiki zaman, gelecek zamanın yerine kullanılmıştır.

“Pazar günleri balık tutmaya gidiyor.”

cümlesinde fiil şimdiki zamanla çekimlenmiş; ama yüklemin bildirdiği eylem her pazar yapılıyor yani tekrar ediyor. Öyleyse şimdiki zaman geniş zamanın yerine kullanılmıştır.

“O, henüz çok küçük yaşta annesini kaybediyor.”

cümlesinde fiil şimdiki zamanla çekimlenmiş, iş geçmiş zamanda olmuş.

“Bu soruları daha sonra çözeriz.”

cümlesinde fiil geniş zamanda çekimlenmiş, iş gelecek zamanda yapılacak.

“Keloğlan’ın yolu bir gün bir kasabaya düşer.”

cümlesinde geniş zaman, geçmiş zaman yerine kullanılmış.

Bazı cümlelerde ise haber kipleri dilek kiplerinin yerine kullanılır.

“Bu cami de Selçuklulardan kalma bir eser olacak.”

cümlesinde gelecek zaman, gereklilik kipi (olmalı) anlamında kullanılmıştır.

 

  • -yor (Şimdiki zaman eki): Anlatışla eylemin aynı anda yapıldığını ifade eder:

Kardeşim, kendi odasında ders çalışıyor. (Cümlenin söyleniş anında “ders ça­lışma” işi de yapılıyor.)

  • -di (Bilinen, görülen geçmiş zaman eki): Konuşulan andan önce gerçekleştiği kesin olan eylemleri anlatır:

Murat Bey, az önce dışarı çıktı, (“çıkma” eylemi, konuşulan andan önce ger­çekleştiği bilinen olayı anlatmaktadır.)

  • -miş (Duyulan, öğrenilen geçmiş zaman eki): Konuşulan andan önce birilerin­den, bir yerlerden duyulan, öğrenilen eylemleri anlatır:

Gülşah Hanım, dün gitmiş köyüne, (“gitme” eylemi, konuşulan andan önce ya­pılan eylemin birilerinden duyulduğunu anlatır.)

  • -ecek (Gelecek zaman eki): Konuşulan andan sonra gerçekleşecek eylemi an­latır:

Yarın, İstanbul’a gideceğim.

  • -r (-ar, -er, -ir, -ir… -mez) (Geniş zaman eki): Eylemin bütün zamanlar için ge­çerli olduğunu anlatır:

Gül bahçesini seyretmeyi çok severim.

Geniş Zamanda Kayma

* Nasrettin Hoca bir gün pazara gider, (“gitmiş” yerinde)

* Çocuk bir de bakar ki çantası yerinde yok. (“bakmış”)

* Şimdi eve gider, parayı alıp gelirsin. (Emir yerinde: git, gel.)

* Şimdi bırak, birkaç dakika sonra okursun. (Gelecek zaman yerinde)

* Acele etme, birazdan gideriz. (Gelecek zaman yerinde)

* Arabayı yazın alırız. (Gelecek zaman yerinde)

Şimdiki Zamanda Kayma

* Burada cuma günleri pazar kuruluyor. (Geniş zaman yerine: kurulur.)

* O, bu iyilikleri hep yapıyor. (Geniş zaman yerine: yapar)

* Annen yarın baklava yapıyor mu? (Gelecek zaman yerinde: yapacak mı?)

* Pazarlığa girişiyorum, kafesi onun düşündüğü fiyata satın alıyorum, (“-dili” geç­miş yerine: giriştim, satın aldım.)

* Basat bir de bakıyor ki Tepegöz mışıl mışıl uyuyor, (“-miş’li” geçmiş yerine: bak­mış.)

* Atatürk, yine bir gün sanatçıları topluyor, onlarla sohbete başlıyor, (“-miş’li geç­miş yerine:… toplamış, sohbete başlamış.)

Gelecek Zamanda Kayma

* Bunu alacak, götürecek, dayına teslim edeceksin. (Emir kipi görevinde: al, gö­tür, teslim et.)

* Ama çok dikkatli olacaksın. (Gereklilik kipi görevinde: olmalısın.)

* Trafik tıkanmış olacak. (Olasılık – tahmin anlamlı: olmalı.)

Not: Cümlenin bütünündeki anlam, özellikle zaman anlamlı zarflar, anlam kaymasını bulmada önemli bir ipucudur.

⇒Fiil (Eylem) Konusuna dönmek için tıkla⇐

Bilgi: Sitemiz, hukuka, yasalara, telif haklarına ve kişilik haklarına saygılı olmayı amaç edinmiştir. Sitemiz, 5651 sayılı yasada tanımlanan “yer sağlayıcı” olarak hizmet vermektedir. İlgili yasaya göre, site yönetiminin hukuka aykırı içerikleri kontrol etme yükümlülüğü yoktur. Bu sebeple, sitemiz “uyar ve kaldır” prensibini benimsemiştir. Telif hakkına konu olan eserlerin yasal olmayan bir biçimde paylaşıldığını ve yasal haklarının çiğnendiğini düşünen hak sahipleri veya meslek birlikleri, dilbilgisi25@gmail.com mail adresinden bize ulaşabilirler. Bizle iletişime geçilmesi halinde ilgili kanunlar ve yönetmelikler çerçevesinde en geç 1 (Bir) Hafta içerisinde size dönüş yapılıp gerekli bilgi verilecektir.