Ses Düşmesi
Değişik nedenlerden dolayı Türkçe kelimelerin aslında olan bazı sesler düşer. Buna ses düşmesi denir.
- İkinci hecesinde dar ünlü bulunan kelimelere ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde dar ünlü düşer. Buna hece düşmesi denir.
Fikir değil fikri
burun değil burnu
ömür değil ömrü
- Yardımcı fiillerle yapılan birleşik fiillerde yardımcı fiilden önce gelen ismin ikinci hecesindeki ünlü düşer.
kayıp olmak kaybolmak
şükür etmek şükretmek
kayıt olmak kaydolmak
fikir etmek fikretmek
- Bazı birleşik isimlerin oluşumunda ses düşmesi (ünlü düşmesi) olur.
kahve altı kahvaltı
pazar ertesi pazartesi
- Sonu “k” sessizi ile biten kelimelere küçültme eki (-cık, -cik, -cuk, -cük) getirildiğinde “k” sessizi düşer. Buna “ünsüz düşmesi” de denir.
ufak – cık ufacık
minik – cik minicik
Bazı sözcüklerin çekimlenirken veya türetilirken, seslerinden birisinin düşmesi olayına “ses düşmesi” denir.
a) Sonunda “k” ünsüzü bulunan sözcüklere küçültme eki getirildiğinde sondaki “k” ünsüzü
düşer.
yumuşak + çık -> yumuşacık minik + cik —> minicik
küçük + cük —> küçücük ufak + cık -> ufacık
b) Bazı sözcüklerden ” -l” ekiyle fiiller türetilirken sözcük sonlarındaki “k” ünsüzleri düşer.
yüksek + l -» yükselmek
alçak + l -» alçalmak
c) İki heceden oluşan ve ikinci hecesinde dar ünlü bulunan organ ve akrabalık adlarına
ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde ikinci hecedeki dar ünlü düşer.
omuz + u -» omzu oğul + u -» oğlu alın + ı —> alnı
d) Arapçadan dilimize geçen bazı sözcükler yardımcı fiillerle birleşik fiil yaparken veya
ünlü ile başlayan ek aldıklarında ikinci hecedeki dar ünlü düşer.
emir + i -> emri emir + etmek -» emretmek
akıl + a -» akla akıl + etmek -» akletmek
e) Bazı bileşik sözcüklerde, sözcük içindeki benzer hecelerden ya da ünlülerden biri
düşer.
pazar + ertesi -> pazartesi biri + birine -> birbirine cuma + ertesi —> cumartesi
f) Turkçede iki ünlü yan yana bulunmadığı için ünlü ile biten bir sözcük ünlü ile başlayan
bir sözcükle birleşirken ünlülerden biri düşer. Buna “aşınma“da diyebiliriz.
ne + için —> niçin
kahve + altı —> kahvaltı
ne + asıl -» nasıl
g) Bazı isimlerden ” – le – ” ekiyle fiil türetilirken sözcüğün son hecesindeki ünlü düşer.
ileri + le -> ilerlemek
koku + la -» koklamak
h) Bazı fiillerden yeni sözcükler türetilirken fiillerin ikinci hecelerindeki dar ünlüler düşer.
ayır + ıntı —> ayrıntı savur + ul -» savrulmak
devir + ik -> devrik
ÖRNEK SORU:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcüğün yazımı yanlıştır?
A) O da babası gibi hukuku seçmiş.
B) Ben bu renkten hiç hoşlanmam.
C) Göğüsüme bir ağrı girdi.
D) Son günlerde onun bana karşı tavrı değişti.
E) Suyun tazyikinden çimler toprağa yapışmış.
Yanıt: C
ÖRNEK SORU:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük türetilirken bir ünlü kaybına uğramıştır?
A) Bu çiçeğin yaprakları çok çabuk sararmış.
B) Geçen yıl dikilen bu elbise iyice daralmış.
C) Uykusuzluktan gözlerinin altı morarmış.
D) Kilo alınca yanakları iyice pembeleşmiş.
E) Saçları son aylarda çok beyazlaşmış.
Yanıt: A
Leave A Comment